ELEKTRONİK ENTEGRE VE PIK (PIC): DİRENÇ

DIRENÇ

Elektrik ve elektronik devrelerde, akim ve gerilimi sinirlamak amaciyla kullanilan devre elemanlarina direnç denir. R harfi ile gösterilir. BirimiOhm (Ω)’dur. Asagida çesitli güçteki ve yapidaki dirençler ile temel direnç sembolü verilmistir.

1. SABIT DIRENÇLER

Devre akim ve gerilimini belirli bir degerde sabitlemek amaciyla kullanilan, dolayisiyla direnç degerinin degismedigi elemanlara sabit direnç denir.

Sabit direncin yapisi ve çesitleri : Sabit dirençler yapim malzemeleri ve güçlerine göre üç gruba ayrilirlar.

10W 7W 2W 1W 1/2W 1/4W 1/8W

Karbon dirençler :

Karbon esasli kömür tozunun reçineli yapistirici ile karisimi sonucunda elde edilen silindirik yapiya sahip dirençlere karbon direnç denir. Düsük güçlü (1/6W, 1/4W, 1/2W, 1W, 2W, 3W, 4W, 5W) olarak imal edilirler. Direnç degerleri, üzerlerindeki renkli bantlar ile belirtilebilecegi gibi direkt rakam olarak da yazilabilir. Tolerans degerleri %5-%20 arasindadir. Ucuz ve küçük boyutlu olduklarindan genellikle bütün elektronik devrelerde kullanilirlar.

Telli dirençler :

Krom-nikel, gümüs-nikel gibi maddelerden imal edilmis tellerin porselen, seramik ve amyant gibi isiya dayanikli malzemelere sarilmasiyla elde edilen elemanlara telli direnç denir. Düz ve termikli olmak üzere iki çesiti vardir. Toleranslari düsüktür (%0,1 civarinda). Yüksek güçlüdürler (3W-200W). Yüksek güçlü devrelerde tercih edilmelerine karsin yüksek frekansli devrelerde iyi sonuç vermezler. Asagida kesiti alinmis telli direnç görülmektedir.

Film dirençler :

Tipki telli dirençlerde oldugu gibi porselen, seramik veya cam yalitkan gövdenin düz veya ince spiral seklinde direnç tabakasiyla kaplanmasi seklinde elde edilen dirençlere film direnç denir. Toleranslari düsüktür (%0,1 civarinda). Yapim malzemelerine göre karbon, metal ve metal-oksit film dirençler olmak üzere üç çesiti vardir.

2. AYARLI DIRENÇLER

Devre akim ve gerilimini degistirebilmek amaciyla kullanilan degerinin ayarlanabildigi dirençlere ayarli direnç denir. Üç uçlari bulunur ve genellikle orta uç hareketli olup, iki dis uç arasindaki direnç degerini degistirecek sekilde imal edilirler. Dis uçlardan biri referans alindiginda hareketli uç, ayarlanabilir direnç degerini sifir ile maksimum arasinda degistirir.

Potansiyometreler (Pot) :

Devre direncinin çok sik degistirilmesi gerektigi yerlerde kullanilirlar. Direnç degerinin degisimi el ile degistirilmeye müsait ince ayar çubugu sayesinde yapilir. Düsük güce sahip olup elektronik devrelerde kullanimi uygundur. Genellikle cihazlarin ön paneline monte edilirler. Çogunlukla elektronik cihazlarin ses ayari potansiyometre ile yapilir.

Trimpotlar :

Devre direncinin bir veya birkaç defa ayarlandiktan sonra bu ayar degerinde sabit birakildigi yerlerde kullanilan dirençlerdir. Ince uçlu tornavida ile ayar yapilir. Düsük güce sahiptirler ve bu bakimdan elektronik devrelerde kullanimi uygundur.

Reostalar :

Bu tip ayarli direncin trimpotlar ve potansiyometrelerden ayrilan en büyük özelligi yüksek güçlü devrelerde kullanilabilmesidir. Dolayisiyla üzerlerinden büyük akim geçebilir. Direnç ayari el ile yapilir, ayar yapilan ucu tel üzerinde hareket ederek istenilen degere sahip direnç elde edilir. Ayrica reostalarin ebatlari trimpot ve potansiyometrelere göre oldukça büyüktür.

3. ÖZEL (ORTAM ETKILI) DIRENÇLER

Direnç degerleri üzerlerine uygulanan isik, isi ve gerilim gibi etkilerle otomatik olarak degisen elemanlara ortam etkili direnç denir.

LDR : Üzerine düsen isik siddeti ile ters orantili olarak direnç degeri degisen elemanlara foto direnç yada LDR denir. LDR’nin üzerine düsen isik miktari arttikça direnç degeri azalir.

Termistör : Gövde sicakligi arttikça direnç degeri degisen elemanlara termistör denir. Oda sicakliginda direnci 5KΩ iken 100⁰C ise 100Ω civarindadir. Iki çesit termistör vardir.

Negatif sicaklik katsayili termistör (NTC) : Gövde sicakligindaki isi miktari ile ters orantili olarak direnç degeri degisen termistör çesitidir. Sicaklik artinca direnci azalir.

Pozitif sicaklik katsayili termistör (PTC) : Gövde sicakligindaki isi miktari ile dogru orantili olarak direnç degeri degisen termistör çesitidir. Sicaklik artinca direnci artar.

VDR : Uçlarina uygulanan gerilim miktari ile ters orantili olarak direnç degeri degisen elemanlara VDR ya da varistör denir. Genellikle asiri gerilimden korunmak veya frekans kaymasini önlemek amaciyla gerilim sabitlemesi istenen rezonans devrelerine yardimci limitör devrelerinde kullanilir.

DIRENÇ RENK KODLARI

Dirençlerin degerleri, üzerindeki renklere göre belirlenir. Direnç renk kodu kullanilan bu sistemde, dirençler dört veya bes renkli olarak imal edilirler. Asagidaki tabloda dirençlerin üzerlerindeki renklere karsilik gelen sayisal degerler verilmistir.

Dört renkli dirençlerin degerinin okunmasi :

a) Kenara en yakin renkten baslanarak sirasiyla okunur.

b) Birinci ve ikinci renklerin sayisal degerleri tablodan bulunarak yan yana yazilir.

c) Üçüncü renk tablodan çarpan olarak alinir ve ilk iki tam sayi ile çarpilir veya kisaca ilk iki sayinin yanina sayisal degeri kadar sifir konacak sekilde yazilir ve böylelikle direnç degeri bulunur.

d) Bulunan sonucun yanina dördüncü renk degerine karsilik gelen tolerans degeri ilave edilir.

Örnek :

Bes renkli dirençlerin degerinin okunmasi :

a) Kenara en yakin renkten baslanarak sirasiyla okunur.

b) Tablodan birinci, ikinci ve üçüncü renklerin sayisal degerleri bulunarak yan yana yazilir.

c) Dördüncü renk tablodan çarpan olarak alinir ve ilk üç tam sayi ile çarpilir veya kisaca ilk üç tam sayinin yanina sayisal degeri kadar sifir konacak sekilde yazilir ve böylelikle direnç degeri bulunur.

d) Bulunan sonucun yanina besinci renk degerine karsilik gelen tolerans degeri ilave edilir.

Örnek :

DIRENÇ BAGLANTILARI

Direçler seri, paralel ve karisik olmak üzere üç türlü baglanirlar.

1. Seri baglanti : Birden fazla direncin ard arda baglanmasiyla elde edilen baglanti türüne seri baglanti denir. Dirençlerin seri bagli oldugu bir devrede toplam direnç, dirençlerin aritmetiksel toplamina esittir.

2. Paralel baglanti : Birden fazla direncin ayni yöndeki uçlarinin birbirleriyle birlestirilmesi sonucu elde edilen baglanti türüne paralel baglanti denir. Paralel devrelerde toplam (esdeger) direnç asagidaki formül ile hesaplanir.

Örnek :

3. Karisik baglanti : Elektrik devrelerinde, hem seri hem de paralel bagli dirençlerin bir arada kullanilmasiyla elde edilen baglanti türünekarisik baglanti denir. Bu baglanti türünde esdeger direnç, seri ve paralel baglantilarda kullanilan formüllerle bulunur.

Sekil 1.1’de verilen karisik direnç baglantisi Sekil 1.2’de görüldügü gibi iki paralel bagli direnç (R_P) ve bu dirençlere seri bagli R₁direncinden olusmaktadir. Sekil 1.3’te görüldügü gibi öncelikli olarak paralel dirençler tek bir direnç haline dönüstürülür ve iki dirençten olusan seri bir devre elde edilir. Son olarak seri iki direnç toplanarak toplam direnç elde edilir (Sekil 1.4).